SZPAKIEWICZ Mieczysław

SZPAKIEWICZ Mieczysław (1890–1945), aktor, reżyser, dyrektor Teatru Narodowego w Toruniu

Trzy sezony teatralne w Toruniu

Urodził się 1 stycznia 1890 r. w Sandomierzu, w rodzinie Wacława i Marii z Jaroszyńskich. Ukończył szkołę średnią w Sandomierzu i wydział farmacji na uniwersytecie w Kazaniu. Uczył się również w szkole dramatycznej. Jako aktor zadebiutował 29 stycznia 1913 r. w Teatrze Polskim w Warszawie w roli Niewolnika Mammei (“Irydion” Zygmunta Krasińskiego).

W latach 1914–1916 występował w Teatrze Polskim w Kijowie, następnie jako aktor i reżyser pogłębiał swoje umiejętności w “Studium Teatralnym” Stanisławy Wysockiej w Kijowie i w zespole “Reduty”, w jej okresie warszawskim – najżywotniejszym, gdy występowały w niej takie indywidualności Jak: Juliusz Osterwa, Stefan Jaracz, Leon Schiller, Mieczysław Limanowski.

Już wtedy uznawany był za aktora wybitnego, dublując na przykład z Osterwą rolę Przełęckiego w “Przepióreczce”. Była to pierwsza wielka rola na scenie stołecznej i zbiegiem okoliczności ostatnia rola w jego życiu. Grał ją w nie opalanym teatrze w Wilnie zimą 1944 r. – pisał we wspomnieniu pozgonnym Tadeusz Łopalewski w “Robotniku Pomorskim” w nr 32 z 1945 r.

Dnia 15 sierpnia 1915 r. Mieczysław Szpakiewicz ożenił się z aktorką Michaliną Tenderenda (psedonim – Jasińska). W kwietniu 1918 r. zorganizował z Marianem Brokowskim-Brykiem polski teatr objazdowy, z którym odwiedził kilkanaście miast na Ukrainie i którym znakomicie kierował.

Po czterech miesiącach wrócił do Warszawy i występował w sezonie 1918/19 w Teatrze Polskim, w 1919–21 w Teatrze Rozmaitości , a także w “Reducie”. Posiadając wiedzę teatralną i doświadczenie praktyczne prowadził ponadto na kursach instruktorskich Związku Teatrów Ludowych wykłady techniki i reżyserii oraz przez rok był profesorem w szkole dramatycznej Stanisławy Wysockiej. Podczas najazdu bolszewickiego w 1920 r. walczył jako ochotnik i był kontuzjowany.

W 1921 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz Wojewódzki Komitet Teatralny na Pomorzu rozpisały konkurs na stanowisko kierownika Teatru Narodowego w Toruniu. Konkursu nie rozstrzygnięto, mianując w uchwale obu instytucji w czerwcu tego roku dyrektorem Mieczysława Szpakiewicza. Nominacja ta zyskała ponadto poparcie ówczesnego Teatru Rozmaitości w Warszawie, Teatru Reduta, Związku Artystów Scen Polskich i Związku Teatrów Ludowych.

Przeciwko tej uchwale zaprotestował tylko wojewoda pomorski Jan Brejski, popierający kandydaturę poprzedniego dyrektora Franciszka Frączkowskiego, który nie stanął do konkursu. Szpakiewiczowi udało się mimo wielu trudności zgromadzić zespół artystyczny rokujący jak najlepsze nadzieje.

Kierując sceną toruńską przez trzy sezony (1921–1924), ujawnił ambicje i kilka inicjatyw artystycznych. Realizował wielki repertuar, a więc dzieła Juliusza Słowackiego, Stanisława Wyspiańskiego, Aleksandra Fredry, Pedro Calderona, Moliera, a obok tego współdziałał w poszukiwaniu nowych dróg i nowych form, wystawiając odważnie premiery Stanisława Ignacego Witkiewicza: “W małym dworku”, “Wariat i zakonnica”, jak pisał cytowany tu już Łopalewski.

Repatriant z Wilna

Latem 1924 r. Mieczysław Szpakiewicz opuścił Toruń i udał się do Poznania, gdzie do 1926 r. pracował w Teatrze Polskim, a następnie w latach 1926–28 w Teatrze Miejskim w Łodzi. Jesienią 1927 r. wspólnie z Janiną Górską i przy współpracy literackiej Artura Górskiego zorganizował zespół teatralny pod nazwą: “Placówka Żywego Słowa” i występował z nim w świetlicach, fabrykach i szkołach Warszawy. Łodzi, Piotrkowa i Radomia i w kilku miejscowościach Wielkopolski. W repertuarze zespołu znajdowały się arcydzieła poezji polskiej – utwory Mickiewicza, Słowackiego, Norwida – i obcej, recytowane przez chór i solistów. Rok później “Placówka Żywego Słowa” znalazła lokum na Powiślu w Warszawie (późniejsze “Ateneum” Jaracza), gdzie 5 października 1928 r. wystąpiła (po raz pierwszy) z inscenizacją “Wandy” Norwida. Mimo interesujących osiągnięć, z powodu trudności finansowych zespół rozwiązano, a  Szpakiewicz objął kierownictwo artystyczne Teatru Polskiego w Katowicach.

Następny okres pracy Mieczysława Szpakiewicza wiązany z Wilnem, gdzie od 1930 r. przez siedem lat prowadził Teatr Miejski i jego agendy w postaci Teatru Objazdowego, pracującego głównie na terenie województw wileńskiego i nowogródzkiego, docierającego do najbardziej zapadłych kątów kresowej prowincji i Teatru dla młodzieży szkolnej, przybliżającego młodzieży najwybitniejsze utwory literatury dramatycznej polskiej i obcej.

Dzięki niemu zobaczyło Wilno “Różę” Żeromskiego w jego inscenizacji, “Dziady” w reżyserii Leona Schillera , “Króla Edypa” w inscenizacji Stefana Srebrnego i wiele innych monumentalnych widowisk z literatury polskiej i światowej. Dzięki niemu mogło zadebiutować wówczas kilku młodych dramaturgów. Powstało również w Wilnie, przy czynnym jego poparciu i udziale, “Studium Teatralne” oraz czasopismo “Front Teatralny”.

Z Wilna powołany został na rok jesienią 1938 r. na dyrektora Teatru Miejskiego we Lwowie, skąd już w czasie wojny wrócił do Wilna, organizując z grupą bliskich sobie ludzi Teatr Mały, replikę warszawskiej “Placówki Żywego Słowa”.

Był dwukrotnie uwięziony przez Niemców, po raz pierwszy przesiedział 2 tygodnie w podziemiach wileńskiego Gestapo. Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej zmusił go do usunięcia się w cień. Przez pewien czas zarobkował jako aptekarz, ale potajemnie pracował dalej w umiłowanej przez siebie dziedzinie sztuki teatralnej.

Po raz drugi aresztowany został latem 1943 r. jako zakładnik i wywieziony do obozu ciężkich robót pod Kownem. Wrócił ciężko chory, ale zapał do pracy, wiara w ostateczny triumf nad Niemcami nie osłabły w nim ani na trochę. Wykładał w dalszym ciągu w zakonspirowanej szkole dramatycznej, pracował nad publikacją z dziedziny gry aktorskiej.

Po wkroczeniu do Wilna Armii Czerwonej brał Szpakiewicz udział w tworzeniu od nowa polskiego teatru dramatycznego, obejmując w nim funkcję kierownika artystycznego. Inscenizował obchód Święta Niepodległości w dniu 11 listopada 1944 r. reżyserował i wystawił “Przepióreczkę” Żeromskiego, pracował nad inscenizacją “Dam i huzarów” Fredry. Następnie był w teatrze przy organizowaniu jego repatriacji z Wilna do Torunia, do którego sam przeniósł się na krótko przed śmiercią.

Mieczysław Szpakiewicz opublikował liczne artykuły na tematy teatralne, wygłaszał odczyty i pogadanki radiowe, przełożył dwie książki Sergieja Wołkońskiego: Człowiek wyrazisty /Warszawa 1920/ i Słowo wyraziste (Poznań 1925). By współorganizatorem Związku Artystów Scen Polskich i członkiem Zarządu Głównego. Odznaczony by Srebrnym Wawrzynem Akademickim za zasługi dla sceny polskiej.

Mieczysław Szpakiewicz zmarł w Toruniu 16 czerwca 1945 r. i pochowany został na cmentarzu parafialnym przy ul. Józefa Wybickiego.

W Toruniu Szpakiewiczowie mieszkali przy u. Adama Mickiewicza 28.

Bibliografia:

K. Przybyszewski, Toruński Słownik Biograficzny, t. 1 ToMiTo Toruń 1998

FOTOGALERIA