Fabryka Maszyn Rolniczych i Armatur została założona w 1919 roku przez Franciszka Kujawskiego.

Posiadała Odlewnię Żeliwa. Fabryka dotrwała do czasu realizacji ustawy o nacjonalizacji przemysłu. W 1951 roku zakład o nazwie „Odlewnia Żeliwa” własność F. Kujawskiego przy ul. Grudziądzkiej 29/31 wraz ze wszystkimi pracownikami został włączony do Toruńskich Zakładów Urządzeń Młyńskich „Spomasz”. W 1959 roku zlikwidowano jako przestarzałą technologicznie „Odlewnię Żeliwa”.

Bibliografia
1. H. Rochnowski, Toruński ośrodek przemysłowy, PWN Warszawa – Poznań – Toruń 1978
2. Informator Toruńskich Zakładów Urządzeń Młyńskich „Spomasz” w Toruniu. Toruń 1969

Toruńskie Zakłady Urządzeń Młyńskich ”Spomasz „ SA ul. Grudziądzka 124/126.

TZUM „Spomasz” powstały po licznych zmianach organizacyjnych w 1949 roku. Jednostką nadrzędną były Polskie Zakłady Zbożowe w Warszawie. W Toruniu utworzono Oddział Wykonawstwa Inwestycji, który działał na bazie Spółdzielni Przemysłowo-Wytwórczej „Samopomoc Chłopska” przy ulicy Pod Dębową Górą 2/12. W 1951 roku w wyniku nacjonalizacji przemysłu zakłady przejęły prywatną Odlewnię żeliwa Franciszka Kujawskiego oraz wszystkich zatrudnionych. Od 1957 roku TZUM stały się samodzielną fabryką maszyn młyńskich. Natomiast Samodzielność gospodarczą, po odłączeniu się od kombinatu „Spomasz” w Bydgoszczy zakłady uzyskały w 1981 roku przekształcając się w spółkę akcyjną.

Nastąpiła rozbudowa zakładów, nowe obiekty to: odlewnia (stara została zlikwidowana), hala wstępnej obróbki drewna, główna hala mechaniczno-montażowa, suszarnia drewna, kotłownia, trafostacja, basen przeciwpożarowy, biurowiec i budynek mieszkalny na ul. Panieńskiej. Zakres produkcji przedsiębiorstwa stopniowo się poszerzał o urządzenia dla młynów gospodarczych i kaszarń.

Nie tylko maszyny, ale również sprzedawano cale linie technologiczne. Szereg produktów nagradzano medalami, np. na Targach „Polagra” w Poznaniu w 2001 złoty medal za separator powietrzno-sitowy, a w 2002 złoty medal za wialnię kaszkową, na Targach „Eureka” w Brukseli w 2002 roku złoty medal za odsiewacz wibracyjny. Dobra jakość produkcji i nowe rozwiązania technologiczne zastosowano w wielu młynach na świecie m. in. w Wielkiej Brytanii, Francji, Grecji, Holandii, Iranie, Iraku, Indiach, Pakistanie, Argentynie, Kolumbii i Egipcie.

Bibliografia
1. „Spomasz” 35 lat 1949-1984, Opracowanie zespołowe pod kier.T. Kordusa, Toruń 1984
2. Toruńskie Zakłady Urządzeń Młyńskich, Opracowanie zespołowe pod kier. B. Czerwińskiego Toruń 1969

Zakłady Sprzętu Sportowego i Turystycznego „Polsport” prowadziły działalność w Toruniu w latach 1975 do 2006.

Wcześnie, bo już w 1955 roku, na terenach między ul. Broniewskiego a Szosą Bydgoską działały Toruńskie Zakłady Przemysłu Terenowego. Nowy kierunek produkcji został wyznaczony w 1975 roku poprzez uruchomienie nowego asortymentu produkcji w ramach Zakładów Sprzętu Sportowego i Turystycznego. „Polsport” oferował takie produkty jak: namioty turystyczne, plecaki i torby, plastikowe narty i sanki, wiosła do kajaków i pontonów, siedziska plastikowe dla obiektów sportowych, a także był jedynym producentem noszy sanitarnych.

Rok 1990 był szokiem dla kadry zarządzającej. Wysokie odsetki na kredyty wpędziły wiele przedsiębiorstw w długi. Przedsiębiorstwo wybrało do spłaty najpierw zadłużenie wobec banku, zostawiając na później należności dla PZU i Urzędu Skarbowego. Ostatecznie „Polsport” w 1995 roku znalazł się pod zarządem komisarycznym i trudem dotrwał do 2006 roku.

Bibliografia
1. Opracowanie zespołowe: E. Dolny, M. Haffer, W. Popłwski.
2. M. Bartnicki, Firma odrodziła się w Chełmży, „Nowości” 9.07.2008

Toruńskie Zakłady Przemysłu Odzieżowego „Torpo” działały w latach 1947-2011.

Początkowo zakład podlegał Pomorskim Zakładom Przemysłu Odzieżowego  w Bydgoszczy produkując odzież  roboczą i mundury kolejarskie.

W 1954 Minister Przemysłu Lekkiego powołał do życia Toruńskie Zakłady Przemysłu Odzieżowego i rozpoczęła się produkcja ubrań męskich  w trzech wzorach. Dalszy rozwój uzależniony był od zwiększenia bazy lokalowej. Po wykorzystaniu przydzielonego obiektu, jaki zakład otrzymał przy ulicy Chłopickiego ( naprzeciwko Dworca Toruń Miasto) zatrudnienie wzrosło w 1958 roku o 450 osób. Łącznie zatrudnienie wyniosło wówczas 1150 osób.

Jednak zdecydowany postęp w rozwoju firmy odzieżowej nastąpił  w 1963 roku. Zakład zakupił do adaptacji obiekt od Spółdzielni Pracy „Konfekcja” przy ulicy Żwirki i Wigury. Po wykonaniu niezbędnych prac rozpoczęła się produkcja garniturów w kilkunastu wzorach na rynek wewnętrzny i na eksport, głównie do ZSRR. Wraz ze wzrostem ilości poprawiła się jakość produktów. Sprzyjały temu: współpraca  z Centralnym Laboratorium Przemysłu Odzieżowego, nowe technologie klejenia drobnych elementów, wprowadzenie metody produkcji bezbrakowej Do-Ro , a do produkcji od 1961 roku przyjmowano już tylko absolwentów Zasadniczej Szkoły Zawodowej i Technikum Odzieżowego w Toruniu.

Po roku 1990 w związku z restrukturyzacją gospodarki „Torpo” zaczęło przegrywać konkurencję z odzieżą chińską i turecką. Powołana spółka pracownicza TORPO SA zaczęła stopniowo upadać. Spółkę postawiono w stan likwidacji w kwietniu 2010 roku. Ostatecznie likwidator w 2011 roku sprzedał budynek TORPO i grunt ok. 1,3 ha za 5,5 miliona złotych „Marbudowi”. Po wyburzeniu budynku ma tu powstać osiedle mieszkaniowe.

Bibliografia

1. 25 lat ZPO „Torpo”. Toruń 1972
2. Oberlan ,Marbut kupił Torpo, „Nowości”11.03.2011
3. Oberlan, LikwidatorTorpo skazany !, „Nowości”9.04.2019
4. Oberlan, Kto zbuduje osiedle na terenie po Torpo? Zainteresowany Press Developer „Nowości” 9.04.2019

Centralne Piwnice Win Importowanych działały w Toruniu w latach 1956- 1992

Zakład CPWI rozpoczął działalność gospodarczą 1 października 1956 roku w forcie z czasów pruskich przy ulicy Lubickiej 1. Do 1957 roku Zakład działał jako filia Zakładu Warszawskiego. Od stycznia 1958 roku podjął samodzielną działalność na pełnym rozrachunku gospodarczym.

Toruńskie forty jako XIX-wieczne obiekty wojskowe, w czasie pokoju CPWI postanowiła wykorzystać do celów gospodarczych. Wnętrza poddano licznym remontom i modernizacji. Ustawiono maszyny i urządzenia do rozlewu, pielęgnacji i pasteryzacji.

W latach 1958-1959 CPWI przejęło do zagospodarowania kolejne dwa forty. Powstał Wydział Produkcyjny nr 2 w Forcie nr 7 przy ulicy Polnej 1, który zajmował się rozlewem wina do butelek. W Forcie nr 15 przy ulicy Lipnowskiej 3/11 nie tylko magazynowano wina gronowe importowane, ale także dokonywano przeróbki na własne marki.

W latach 1964-1974 CPWI posiadały także Morską Składnicę Win Importowanych w Szczecinie. Metalowe zbiorniki o łącznej objętości 2300 tysięcy litrów służyły do magazynowania win z importu transportowanych drogą morską z takich krajów jak: Tunezja, Algieria, Grecja i Hiszpania. Następnie wina z tej składnicy przewożone były do Torunia własnymi autocysternami i dzierżawionymi z zakładów przemysłu mleczarskiego.

Podaż win na rynek lokalny wzrastała sukcesywnie. Sprzyjała temu modernizacja techniczna linii rozlewczych dużej wydajności do 6000 butelek na godzinę.Szczyt produkcji przypadał na rok 1979 – 16 403 tysięcy butelek.
W latach 1980-1983 nastąpił znaczny spadek produkcji ze względu na braki dewizowe państwa. Zakład wprowadził więc produkcję zastępczą: wina owocowe, kordiały, napoje, soki owocowe i koncentrat jabłkowy.

W 1983 roku CPWI uruchomiło także działalność gastronomiczną. Przy ulicy Szczytnej 3 w Toruniu funkcjonowała Probiernia win ciesząca się dobrą renomą.

CPWI uczestniczyło w ogólnopolskich konkursach winiarskich zdobywając liczne medale za produkowane wg własnych receptur wina nadając im własną markę jak Manolia czy Calabres. Przedsiębiorstwo posiadało także koncesję na rozlew brandy i inne wódki.

Dyrektorami w latach 1956-1992 byli; Zbigniew Jaworski, Jan Koźmiński i Edmund Kośnik. W wyniku przekształceń własnościowych przedsiębiorstwo państwowe zakończyło działalność w 1992 roku, przekształcone w spółkę z.o.o o nazwie Przedsiębiorstwo Win Importowanych późniejszy TORWIN.

Bibliografia
1. „Nowości” 82/73, 91/73
2. E. Kośnik, U.Osińska, XXX – lecie Centralnych Win Importowanych Zakład w Toruniu w latach 1956-1986, monografia, Toruń 1987

POMORSKIE ZAKŁADY JAJCZARSKO-DROBIARSIE, POLDROB, DROSED
Zakłady uruchomiono1czerwca 1951 roku w pomieszczeniach pofortecznych na Podgórzu.

Pomorskie Zakłady Drobiarskie należały w swej branży do krajowej czołówki. Wybudowano dużą tuczarnię kaczek na Podgórzu w rejonie przyszłego ośrodka przemysłowego tego przedsiębiorstwa. Duże znaczenie dla zakładu miało wybudowanie rzeźni drobiu. Inwestycje te stworzyły możliwość rozwoju eksportu. Przebudowano także trzy zakłady wylęgu drobiu w Chełmnie, Radziejowie i Świeciu.

W końcu 1992 uległo rozwiązaniu wspólne przedsięwzięcie z „Animexem”. Były też próby nawiązania kontaktów z Francuzami. Po rozwiązania spółki z „Animexem”, zakład pozostał bez wsparcia bankowego . Również spółka pracowników i hodowców drobiu odrzucona została przez wojewodę ze względu na brak kapitału gwarantującego jej funkcjonowanie. Po licznych staraniach załogi francuska grupa I.D.C. przejęła kontrolę nad firmą, a „Poldrob” przemianowano na „Drosed”.

„Drosed” spłonął 29 stycznia 2008 roku. Doszczętnie zniszczona przez pożar została linia produkcyjna i ubojnia gdzie przerabiano ok. 375 tysięcy kurczaków tygodniowo. Pracę straciło ok. 600 osób. Tymczasem jeszcze na początku 2009 roku planowano uruchomić nową linię produkcji wędlin. Właściciel „Drosedu”, francuska grupa I.D.C. poniosła duże straty.

Zniszczenia były tak katastrofalne , że koszt odbudowy przekraczałby możliwości finansowe spółki. Zarząd przeniósł więc działalność produkcyjną na południe kraju, gdzie produkcja powiązana jest z zakładami mięsnymi.

Na terenie byłego „Drosedu” „Marbut” wybudował blok mieszkalny oraz zaadaptował na cele mieszkaniowe budynek biurowca „Drosedu” o nazwie „Leśny zakątek”

Bibliografia
1. T. Ciechoński, Pożegnanie z Drosedem, Gazeta Wyborcza,1 .II. 2009
2. A. Cichocka-Bielicka, Drosed chce sprzedać teren, ”Nowości”, 5 maja 2011
3. . H. Rochnowski Toruński ośrodek przemysłowy
4. „Poldrob” dla „Animexu”, „Nowości” 41/93

BYDGOSKIE PRZEDSIĘBIORSTWO PRODUKCJI LEŚNEJ „LAS” działało w Toruniu wykorzystując obiekty poforteczne. Od 1975 zmiana nazwy na Toruńskie Przedsiębiorstwo Produkcji Leśnej „Las”.

Przedsiębiorstwo zajmowało się eksploatacją runa leśnego i pozyskiwaniem dziczyzny. Posiadało w Toruniu 3 zakłady: Przetwórnię dziczyzny, Wytwórnię win i Gospodarstwo pieczarkowe. Prowadziło własne punkty skupu owoców leśnych (jagody, maliny) i grzybów. Część zbiorów była przetwarzana na miejscu, a część tych owoców oraz kurki w stanie surowym eksportowano za granicę.

W 1973 zakład przy ul. Okrężnej produkował głównie na eksport: comber i udziec z zająca, gulasz z dzika, sarny i jelenia oraz pasztety z dzika, filety z sarny i jelenia. ”Las” dostarczał do „Delikatesów” jaja przepiórcze świeże i marynowane z hodowli przepiórek (ok. 40 000 ptaków ) w Brusach.

Wina owocowe z moszczu jabłkowego oraz owoców leśnych, tarniny i głogu produkował zakład przy ul. Leszczynowej, znajdujący się na terenie pruskiego fortu artyleryjskiego ( Fort II Stefan Czarniecki do 1920 Fort Bülow). W 1992 roku Hurtownia „Lasu” przy ul. Poznańskiej 11 wyprzedawała wina. Znane były marki win takich jak: Fortowe, Dar lasu, i Runo leśne.

Z ogłoszeń o przetargach w 1992 roku wynika, że „Las” znajdował się w likwidacji.

Bibliografia
„Nowości”: nr 11/73, nr 155/73, nr 34/90, nr 60/92, nr 68/92

CHŁODNIA SKŁADOWA zakład przemysłu rolno-spożywczego, działał w latach 1951 – 1993 przy ul. 22 Lipca 28/32(obecnie Żółkiewskiego).
Chłodnia Składowa uruchomiona została po zakończeniu I etapu budowy w dniu 17 maja 1951 roku. Nowy zakład powstał od podstaw. Wybudowano komory chłodnicze o dużej pojemności do przechowywania głównie półtusz mięsa wieprzowego i drobiowego w systemie usługowym. Do 1975 roku Chłodnia działała jako jednostka organizacyjna Wojewódzkich Zakładów Chłodniczych w Bydgoszczy z siedzibą w Toruniu: w skład wchodziły także chłodnie z Bydgoszczy i Włocławka.
Drugi etap rozbudowy Chłodni, zakończony w 1973 roku miał na celu rozpoczęcie produkcji rynkowej w oparciu o skup produktów rolnych z powiatu toruńskiego i golubsko-dobrzyńskiego.
System kontraktacji i doradztwo.
Już od 1963 roku Chłodnia rozpoczęła pracę nad organizacją własnego zaplecza towarowego. Dotyczyło to zakładania plantacji truskawek nadzorowanych przez własnych instruktorów- agrotechników oraz organizacji punktów skupu. Chłodnia sprowadzała wydajne odmiany sadzonek oraz stosowano odpowiednie nawożenie i środki ochrony roślin. Tak więc czerwiec i lipiec były dla Chłodni miesiącami „truskawkowymi”. Dziennie w latach urodzaju dostarczano do Chłodni około 50 ton owoców.
Powstałe w 1973 roku nowe hale produkcyjne wykorzystane zostały do instalacji pierwszej w Polsce linii do produkcji gołąbków oraz faszerowania papryki. Powstały stanowiska do pakowania mrożonek. W 1973 roku w swoich komorach Chłodnia zgromadziła już 26 tysięcy ton mrożonek owoców i warzyw. W 1974 roku uruchomiono tunel fluidyzacyjny do ciągłego zamrażania owoców co znacznie podniosło wydajność zamrażania.
Czas transformacji gospodarczej
Chłodnia, podobnie jak większość zakładów produkcyjnych w Toruniu odczuła skutki zmian w systemie gospodarki rynkowej. W 1991 roku Chłodnia zaczęła pogrążać się w długach. Próby ratowania zakładu przez utworzenie spółki pracowniczej nie przyniosły efektów. W 1993 roku do Sądu dotarł wniosek o ogłoszenie upadłości. Sąd jednak odrzucił wniosek, uznając, że majątek Chłodni nie wystarczy nawet na pokrycie kosztów postępowania. Tym samym Chłodnia skazana została na likwidację, a teren po wyburzeniu obiektów produkcyjnych przeznaczono pod budownictwo mieszkaniowe.
Bibliografia
„Nowości” 85/1973, 153/1973, 157/1973,304/1973