PUCIATOWA MARIA

PUCIATOWA MARIA (1901–1982) – historyk i bibliotekarz toruński

Urodziła się 28 VI 1901 (w niektórych dokumentach  Puciatowa podawała też 15 VI 1902) w Wilnie, w rodzinie chłopsko-robotniczej, jako córka Franciszka i Anny (z domu Sienkiewicz) Bohdanowiczów. Miała siostrę Jadwigę. W 1920 ukończyła Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej w Wilnie. W tym roku  podjęła studia historyczne na Uniwersytecie Stefana Batorego  w Wilnie, kończąc je uzyskaniem tytułu magistra na podstawie pracy napisanej pod kierunkiem  prof. S. Kościałkowskiego. W 1929 uzyskała stopień doktora  na seminarium prof. S. Kościałkowskiego na podstawie rozprawy doktorskiej Z dziejów Kom. Skarbowej Litwy w ostatnim piętnastoleciu panowania Stanisława Augusta. W 1928–39 Puciatowa pracowała na USB, na stanowisku asystenta Katedry Historii Wydziału Humanistycznego. Początkowo była młodszym asystentem (1928–29), a później starszym (1929–39). Równocześnie (w 1930–32 i 1938–40) pracowała jako nauczyciel historii w jednym z wileńskich gimnazjum ogólnokształcących.

15 VII 1930 Puciatowa wyszła za mąż za Pawła Mateusza Puciatę. Po wybuchu wojny, która przerwała jej zatrudnienie na uniwersytecie  (15 XII 1939), zaczęła pracę w szkolnictwie, prowadząc kursy edukacyjne dla dorosłych, organizowane przez litewskie Ministerstwo Oświaty, jako wykładowca języka rosyjskiego (1939–41). W powojennej ankiecie personalnej zamieściła także fakt swojej pracy w policji litewskiej w początkowym okresie wojny (1940–41).

W czasie okupacji niemieckiej Wilna (po ataku Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941) Puciatowa wyjechała wraz dziećmi na wieś, do matki, i tam podjęła pracę w rolnictwie, którą kontynuowała do końca działań wojennych (1942–45). Po wojnie w związku ze zmianą granic państw. Puciatowa wyemigrowała na stałe do Polski.

Współorganizatorka Biblioteki Głównej UMK

Do Torunia przybyła jeszcze w 1945. Została zatrudniona na UMK 15 IX 1945 przy organizacji Biblioteki Głównej UMK, jako jeden z pięciu pierwszych pracowników tej instytucji. Początkowo pracowała na stanowisku urzędnika oraz prowizorycznie jako bibliotekarz naukowy pod kierunkiem dr. Stefana Burhardta. Zajmowała się gromadzeniem oraz inwentaryzacją organizowanej od podstaw biblioteki uniwersyteckiej. Katalogowała na bieżąco księgozbiory przywożone z różnych bibliotek z terenu Pomorza, Warmii i Mazur. 1 XII 1946 została kierownikiem  Oddziału.  Powiększania Zbiorów, a jej głównym zadaniem było nadal inwentaryzowanie nowych książek oraz polonizacja ich opisów i przystosowanie do rosnących potrzeb dydaktycznych UMK.

W 1947  uzyskała stopień bibliotekarza, a w 1950 prowizorycznie kustosza, by ostatecznie w 1957 zostać bibliotekarzem dyplomowanym. 1 V 1949 ze stanowiska dyrektora Biblioteki  UMK został usunięty S. Burhardt (osoba bezpartyjna). W związku z przesunięciami personalnymi Puciatowa została zastępcą nowego dyrektora Biblioteki, prof. Ludwika Kolankowskiego (odsuniętego od pracy dydaktycznej i przesuniętego na emeryturę), pierwszego rektora UMK. Zastąpiła na tym stanowisku zasłużonego kustosza Stanisława Lisowskiego, długoletniego wicedyrektora Biblioteki Uniwersytetu w Wilnie. Z tą nominacją wiązały się nowe obowiązki administracyjne, polegające głównie na nieustannych zabiegach o środki finansowe i etaty dla nowych pracowników w rozwijającej się Bibliotece UMK.

Sukcesy w pracy bibliotekarza i zastępcy dyrektora spowodowały, że w 1962 Puciatowa została starszym kustoszem dyplomowanym i z tym tytułem pełniła kolejne funkcje aż do momentu ukończenia czynnej pracy zawodowej. W 1948–49 Puciatowa podjęła również pracę nauczycielską jako wykładowca historii w Uniwersyteckim  Studium Pedagogicznym; wykładała na kursach uzupełniających, mających na celu przygotowanie młodzieży do studiów uniwersyteckich oraz prowadziła zajęcia na tzw. „roku zerowym”. Równolegle odpowiadała za szkolenia zawodowe przeznaczone dla pracowników i kierowników bibliotek  powiatowych i miejskich, np. od listopada do grudnia 1948 sprawowała kierownictwo nad ukowymn 100-godzinnym kursem dla dyrektorów i kierowników bibliotek miejskich z terenu całej Polski.

Od 1952 Biblioteka  UMK została uchwałą ministra szkolnictwa wyższego przekształcona w ośrodek kształcenia i doskonalenia kadry bibliotekarskiej w skali całego kraju. Wiązało się to z nowymi obowiązkami dla Puciatowej, która organizowała szkolenia międzybiblioteczne, a także brała udział w wizytacjach innych bibliotek  w regionie, w charakterze specjalisty i koordynatora programu ministerialnego. W sprawozdaniach podkreślano zdecydowany charakter tych wizytacji oraz umiejętność formułowania bezpośrednich i niezależnych sądów i opinii przez Puciatową, która nie ograniczała się tylko do krytyki, lecz starała się wskazywać pozytywne rozwiązania zaistniałych problemów.

Na stanowisku dyrektora Biblioteki Głównej.

Po przejściu prof. L. Kolankowskiego na emeryturę, od kwietnia 1955 do końca swojej pracy zawodowej Puciatowa piastowała stanowisko dyrektora Biblioteki Głównej UMK. Do jej głównych sukcesów należy zaliczyć: skompletowanie kadry bibliotecznej, zapewniającej właściwe funkcjonowanie i rozwój placówki, organizacja programu systematycznych szkoleń kadr dla własnej biblioteki oraz innych polskich bibliotek, wprowadzenie nowoczesnej struktury organizacji pracy, utworzenie i zespolenie sieci bibliotek zakładowych na UMK, opracowanie i skatalogowanie całości zbiorów (w 1972 liczyły one ok. miliona woluminów), pozyskiwanie licznych wydawnictw zagranicznych,  utworzenie jednej z pierwszych w kraju bibliotecznej informacji naukowej (1952), udostępnianie zbiorów czytelnikom w pełnym zakresie, zapoczątkowanie specjalistycznej ochrony zbiorów w postaci ich konserwacji i reprografii, nawiązanie kontaktów naukowych z bibliotekami  w kraju i za granicą, wprowadzenie praktyk dla studentów biblio-tekoznawstwa (od 1957) oraz przysposobienia bibliotecznego dla studentów wszystkich kierunków studiów prowadzonych na UMK (od 1960).

We wspomnieniach pracowników UMK podkreśla się zaangażowanie Puciatowej w prace organizacyjne oraz jej skuteczność w załatwianiu wielu pilnych spraw, np. jej energiczne działania doprowadziły w poł. 1949 do pozyskania od wojska trudno wówczas dostępnego szkła, niezbędnego do uszczelnienia okien w gmachu Biblioteki UMK.

Puciatowa dbała o rozwój i szkolenie kadry bibliotecznej  Jednym z największych jej sukcesów organizacyjnych było przeniesienie biblioteki do nowego gmachu na Bielanach (nastąpiło to ostatecznie w 1973). Jako dyrektor  czynnie uczestniczyła w pracach zespołu opracowującego projekt nowego centrum UMK – przygotowała m.in. szczegółowe założenia dla mającego powstać nowego budynku biblioteki. Trudności adm. i finansowe znacznie przedłużające prace związane z budową nowego gmachu Biblioteki UMK były powodem kilkakrotnego przesuwania przez Puciatową  momentu zakończenia pracy zawodowej i przejścia na emeryturę.

W okresie powojennym nie prowadziła rozleglejszych własnych badań naukowych, lecz sprawowała nadzór i moderowała rozwój naukowy  Biblioteki. Puciatowa zorganizowała dwie poważne konferencje nauk. o zasięgu ogólnopolskim, poświęcone 10-leciu UMK (1955) oraz 20-leciu Biblioteki UMK (1965). Od momentu objęcia stanowiska dyrektora   opracowała  plan rozwoju badań naukowych w Bibliotece. W efekcie opublikowano sto kilkadziesiąt rozpraw naukowych  (głównie czasopism oraz kilka książek).

Puciatowa zajmowała się również działalnością redakcyjną, umożliwiając pracownikom Biblioteki drukowanie wyników swoich badań. W 1962–70 była współredaktorem  serii wydawniczej „Nauka o Książce” w ramach ZN UMK (ukazało się sześć zeszytów w serii bibliotekoznawczej).

Puciatowa uczestniczyła także w życiu naukowym Torunia. W 1961 została członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Prowadziła aktywną działalność społeczną. Od 1935 należała do Związku Nauczycielstwa Polskiego  (najpierw w Wilnie, a następnie w Toruniu). Należała do Związku  Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich. Od 1945 działała w Związku Bibliotekarzy w Toruniu, pełniąc funkcję przewodniczącej oddziału regionalnego. W okresie powojennym zaangażowała się w działalność polityczną. W lutym 1948 została członkiem PPR, a w następnym roku wstąpiła do PZPR. Od 1948 należała do TPPR, a od 1950–52 także do Ligi Kobiet. Uczestniczyła w pracach Ligi w charakterze toruńskiego delegata na Zjeździe Krajowym w Łodzi. W organizacji partyjnej zajmowała eksponowaną pozycję. Od 1950 pełniła funkcję I sekretarza organizacji partyjnej pracowników naukowych  na UMK. Równolegle z pracą bibliotekarza łączyła także zajęcia dydaktyczne ze studentami historii, prowadząc w 1949–54 wykłady zlecone z historii Rosji, historii ZSRR i historii  narodów ZSRR oraz z historii Polski 1764–1864 (od roku akademickiego 1951/2). 30 IX 1973 przeszła ostatecznie na emeryturę. Jej szeroko zakrojoną działalność zawodową i społeczną wielokrotne nagradzano. Otrzymała Złoty Krzyż Zasługi oraz Krzyż Kawalerski OOP.

Puciatowa  jest autorem dwóch opracowań monograficznych poświęconych historii pierwszych lat Biblioteki Głównej UMK, które zostały zamieszczone w pracach zbiorowych poświęconych dziejom UMK w latach 1945–55 oraz 1956–65.

Puciatowa zmarła 16 V 1982 w Toruniu.  Została pochowana na Cmentarzu Staromiejskim św. Jerzego. W Toruniu mieszkała przy ul. Mickiewicza 30/3.

Bibliografia

1. A. Kucharski, Toruński Słownik Biograficzny t. VI, ToMiTo, UMK, Toruń 2010